ChatGPT, trí tuệ nhân tạo tác động đến giáo dục như thế nào?

Sự bùng nổ của ChatGPT và các công cụ trí tuệ nhân tạo đang tạo ra những thay đổi sâu rộng trong giáo dục toàn cầu, bao gồm cả Việt Nam. Các công cụ AI không chỉ mang đến tác động tích cực mà cũng đi kèm tác động tiêu cực, buộc nhà quản lý, người sử dụng cần có các định hướng, chiến lược khai thác hiệu quả. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn phân tích cụ thể hơn về tác động của AI đến giáo dục, lợi ích và thách thức, chiến lược.

1. Thực trạng sử dụng trí tuệ nhân tạo trong giáo dục Việt Nam

Trong những năm gần đây, trí tuệ nhân tạo (AI) đã dần trở thành một phần không thể thiếu trong hệ thống giáo dục Việt Nam. Các ứng dụng AI như ChatGPT đang được tích hợp vào nhiều hoạt động giảng dạy và quản lý, từ việc cá nhân hóa nội dung học tập, hỗ trợ học sinh 24/7 đến tự động hóa các công việc hành chính như chấm điểm và phân tích dữ liệu học tập.

Những người hưởng lợi chính từ việc ứng dụng AI trong giáo dục bao gồm học sinh, sinh viên, giáo viên và cán bộ quản lý. AI giúp học sinh tiếp cận kiến thức một cách linh hoạt và hiệu quả hơn, trong khi giáo viên có thể tập trung vào việc phát triển nội dung giảng dạy và hỗ trợ học sinh.

Tuy nhiên, việc triển khai AI trong giáo dục cũng đối mặt với nhiều thách thức. Một trong những rào cản lớn là thiếu các quy định cụ thể về việc sử dụng AI trong giáo dục, đặc biệt là về bảo vệ dữ liệu cá nhân và quyền riêng tư của học sinh.

Nhận thức được tầm quan trọng của AI, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã xây dựng chiến lược ứng dụng AI trong giáo dục, đặt mục tiêu đến năm 2035, AI sẽ trở thành công cụ phổ biến đối với mỗi người học, nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục. Chiến lược này bao gồm việc hoàn thiện thể chế, chính sách về ứng dụng AI, nâng cao nhận thức và phát triển năng lực AI, cũng như phát triển hệ sinh thái AI trong giáo dục.

2. Tác động tích cực của trí tuệ nhân tạo đến giáo dục

Có thể dễ dàng nhận thấy các tác động tích cực của AI trong giáo dục hiện nay khi không chỉ học sinh mà cả giáo viên, nhà trường cũng khuyến khích sử dụng công cụ này. Một số tác động tích cực có thể kể đến như cá nhân hoá trải nghiệm học tập, đơn giản hóa công việc hành chính, hỗ trợ giáo viên, học sinh nâng cao hiệu quả dạy và học.

2.1. Hỗ trợ cá nhân hóa việc học

Trước đây, giáo viên thường áp dụng một phương pháp giảng dạy chung cho tất cả học sinh, điều này không thể đáp ứng được nhu cầu và tốc độ học tập khác nhau của từng cá nhân. Với sự hỗ trợ của AI, mỗi học sinh có thể trải nghiệm một lộ trình học tập được điều chỉnh phù hợp với năng lực riêng. Các hệ thống AI có khả năng phân tích dữ liệu học tập của từng học sinh để đề xuất nội dung và phương pháp học tập tối ưu nhất.

2.2. Cung cấp trợ giảng 24/7 

Khi không có trí tuệ nhân tạo, học sinh chỉ có thể nhận được sự hỗ trợ từ giáo viên trong giờ học hoặc qua các buổi học thêm. Giờ đây, với sự phát triển của các chatbot AI như ChatGPT, học sinh có thể nhận được sự trợ giúp bất kỳ lúc nào, kể cả ngoài giờ học. Điều này đặc biệt hữu ích trong việc giải đáp thắc mắc ngay lập tức, hỗ trợ học sinh trong việc ôn tập và chuẩn bị bài vở, từ đó nâng cao hiệu quả học tập.​

2.3. Nâng cao hiệu quả dạy học và đánh giá

Các công việc như chấm điểm, lập báo cáo, theo dõi tình hình học tập của học sinh có thể mất hàng giờ đồng hồ của giáo viên. Tuy nhiên, với sự hỗ trợ của AI, các công việc này có thể được tự động hóa, giúp giáo viên tiết kiệm thời gian và từ đó tập trung hơn vào việc giảng dạy. Ngoài ra, AI còn có bộ nhớ khủng giúp dễ dàng theo dõi và phân tích dữ liệu để cung cấp thông tin chi tiết về tiến độ, hiệu quả học tập của học sinh cho giáo viên.

2.4. Cải thiện kỹ năng tự học 

Trong giáo dục truyền thống, học sinh thường phụ thuộc vào giáo viên và tài liệu học tập được cung cấp, điều này hạn chế khả năng tự học và khám phá kiến thức mới. Trái ngược, khi sở hữu trí tuệ nhân tạo AI, học sinh có thể truy cập vào các nguồn tài liệu phong phú và được đề xuất tài liệu phù hợp với trình độ, kỹ năng của bản thân. 

Học sinh cũng có thể tự thiết kế, tạo ra các bài luyện tập thông minh giúp tổng hợp kiến thức, cải thiện kết quả học tập. Sự hỗ trợ của các chatbot như ChatGPT chính là điều kiện thuận lợi để học sinh có thể tự mình khám phá, nâng cao kỹ năng tự học và tư duy phản biện.

3. Tác động tiêu cực của trí tuệ nhân tạo đến giáo dục

Bên cạnh các tác động tích cực, trí tuệ nhân tạo như ChatGPT cũng kéo theo ảnh hưởng tiêu cực đối với người dùng không biết sử dụng đúng cách. Đây cũng chính là những hạn chế, thách thức mà chúng ta cần đối mặt khi ứng dụng AI trong giáo dục.

3.1. Làm tăng sự phụ thuộc vào AI

Trước kia, học sinh phải tự tư duy và tìm kiếm thông tin, từ đó phát triển tư duy phản biện và kỹ năng giải quyết vấn đề. Tuy nhiên, với ChatGPT, học sinh có thể trở nên ỷ lại, sử dụng AI để hoàn thành bài tập mà không cần hiểu sâu về nội dung. Điều này dẫn đến việc giảm khả năng tư duy độc lập và sáng tạo của học sinh. Tương tự, giáo viên cũng có thể dựa vào AI để soạn bài giảng, dẫn đến việc giảm sự đầu tư cá nhân và sáng tạo trong giảng dạy.

3.2. Nguy cơ về thông tin sai lệch

Hiện nay, AI có thể tạo ra nội dung nhanh chóng nhưng không phải lúc nào cũng chính xác hoặc phù hợp với bối cảnh giáo dục. ChatGPT thường bị cáo buộc là bịa đặt thông tin hay cung cấp thông tin không chính thống. Việc học sinh và giáo viên sử dụng thông tin từ AI mà không kiểm tra kỹ lưỡng có thể dẫn đến việc tiếp thu kiến thức sai lệch, ảnh hưởng đến chất lượng học tập và giảng dạy. 

3.3. Tranh cãi về đạo đức, quyền riêng tư

Với AI, việc thu thập và xử lý dữ liệu cá nhân trở nên phức tạp hơn, đặt ra câu hỏi về quyền riêng tư và bảo mật thông tin. Ngoài ra, việc sử dụng trí tuệ nhân tạo trong giáo dục cũng đặt ra các vấn đề đạo đức khi mà AI được cho là không thể cân nhắc các yếu tố đạo đức, chuẩn mực xã hội tốt như con người.

3.4. Khoảng cách số và bất bình đẳng trong tiếp cận AI

Trước đây, giáo dục đã đối mặt với sự chênh lệch về cơ sở vật chất và chất lượng giảng dạy giữa các vùng miền. Chính vì thế, việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong giáo dục có thể làm gia tăng khoảng cách này, khi các trường học ở khu vực nông thôn hoặc có điều kiện kinh tế khó khăn không đủ nguồn lực để triển khai công nghệ mới. Điều này dẫn đến sự bất bình đẳng trong việc tiếp cận các công cụ học tập hiện đại.

4. Chiến lược ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong giáo dục hiệu quả

Với các tác động tích cực, tiêu cực trí tuệ nhân tạo trong giáo dục đã phân tích phía trên, việc xây dựng chiến lược ứng dụng AI hiệu quả trở nên cấp thiết. Bộ Giáo dục và Đào tạo đã họp bàn và công bố chiến lược ứng dụng AI trong giáo dục với các định hướng cụ thể, thực tế dưới đây. 

4.1. Định hướng sử dụng AI đúng cách

Bộ Giáo dục và Đào tạo xác định rõ ràng trí tuệ nhân tạo là xu thế tất yếu trong đổi mới giáo dục nhưng việc ứng dụng cần được định hướng rõ ràng nhằm mang lại lợi ích thực chất cho học sinh, giáo viên và nhà quản lý. Thay vì chạy theo công nghệ một cách hình thức, AI cần được sử dụng như một công cụ hỗ trợ quá trình học tập và giảng dạy.

Trí tuệ nhân tạo, ChatGPT không được làm mai một các phẩm chất như tư duy độc lập, trung thực học thuật và khả năng tự học. Những giá trị này cần được giữ gìn song song với việc tận dụng sức mạnh của công nghệ.

4.2. Tích hợp trí tuệ nhân tạo vào chương trình đào tạo 

Một trong những hướng đi quan trọng là đưa kiến thức về trí tuệ nhân tạo vào chương trình học chính khóa để nâng cao nhận thức, hiểu biết đúng về AI. Các hoạt động trải nghiệm như cuộc thi lập trình, ứng dụng AI cho học sinh, sinh viên cần được đẩy mạnh. Đối với giáo viên và cán bộ quản lý, việc tổ chức các khóa đào tạo chuyên đề, tập huấn kỹ năng sử dụng và quản trị công nghệ AI cũng đang được triển khai theo từng cấp độ phù hợp.

4.3. Xây dựng thể chế, chính sách phù hợp

Để việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo được thực hiện một cách có hệ thống, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã và đang xây dựng các văn bản hướng dẫn về quản lý và khai thác AI một cách tích cực. Các trường học sẽ căn cứ vào khung chung để ban hành quy định nội bộ về việc sử dụng công cụ trí tuệ nhân tạo. Ngoài ra, hệ thống tiêu chí đánh giá năng lực liên quan đến AI cũng sẽ được phát triển, giúp định hướng năng lực cần có trong thời đại số.

ChatGPT và trí tuệ nhân tạo đang mở ra nhiều cơ hội nhưng cũng đặt ra không ít thách thức cho ngành giáo dục. Để tận dụng tối đa tiềm năng công nghệ này, cần sự định hướng đúng đắn, chính sách đồng bộ và sự chủ động từ mọi phía trong hệ sinh thái giáo dục.